Mối và tập tính sinh học của mối

Mối, o­ng, kiến được xếp vào nhóm côn trùng “xã hội”. Khác với nhiều loại côn trùng đơn sinh như kiến ong thì mỗi tổ mối là một “đơn vị sống ” hoặc được coi là một “xã hội ” riêng biệt. Trong mỗi tổ mối tuỳ theo từng loài trong họ, có từ vài trăm con đến hàng chục triệu con trong một đơn vị tổ.

Trên thế giới người ta đã giám định được là hiện tại có trên 2700 loài mối khác nhau, ở nước ta đã giám định được trên 80 loài mối. Giữa các loài chỉ có sự khác nhau về hình thái, về số lượng cá thể, về cấu trúc tổ… song đều có sự giống nhau là chúng sống quần thể và tạo lập một xã hội lớn. Mỗi quần thể sống trong xã hội mối đều có sự phân công theo chức năng. Ví dụ loài mối nhà (coptermes, formosanus shir), tổ mối trưởng thành có trên 10 triệu cá thể. Ngăn chặn sự tấn công của mối và điều thiết yếu để tránh những tác hại mà chúng có thể gây ra.

Tổ mối: các loại mối khác nhau thì cấu tạo tổ có khác nhau. Để tiêu diệt hoàn toàn mối thì chúng ta cần biết về phương diện tổ mối, chúng ta cần quan tâm đến vị trí tổ, có thể chia làm hai dạng.

Tổ mối chỉ ở trong gỗ:

Ở nước ta, loài mối thường gặp là loài “mối gỗ khô ” (cryptotermes domesticus). Tổ mối chỉ là các hang rỗng, chúng đục dích dắc trong gỗ, chúng ở đâu thường đùn một phần phân ra ngoài, rơi xuống như đống cát nhỏ xíu. Căn cứ váo đặc điểm này có thể phát hiện ra chúng. Tuy chúng ở trong gỗ song cũng đục vào sách vở, quần áo để nơi kế cận tổ. Loài này mỗi tổ khoảng ba bốn trăm con, chỉ cần phát hiện tổ và dùng sơ ranh tiêm thuốc BQG-1 trực tiếp vào tổ là diệt được.

Tổ mối có liên hệ đến đất và nguồn nước:

Tất cả các loài mối khác khi kiến trúc tổ đều có nhu cầu cần thiết cho tổ phát triển là đất hoặc nước ở ngoài tổ, phần lớn các loài có cấu trúc một hệ thống tổ gồm một tổ chính và nhiều tổ phụ để dung nạp được số lượng cá thể lớn, tổ chính có mối vua và mối chúa, có nhiều loài tổ ở sâu trong lòng đất đến 1-2m.

Hệ thống tổ của loài “mối nhà” (Copt. Formosanus) vừa ở dưới đất nền và trong các cấu kiện phía trên; đôi khi nằm hoàn toàn phía trên, song vẫn có đường trong tổ nối với nguồn nước.

Đối với đê đập, độ rỗng của tổ mối có ảnh hưởng đến độ bền vững của công trình nên cần thiết phải phát hiện tổ để xử lý, kinh nghiệm lâu đời của nhân dân ta là vào mùa xuân, phát hiện thấy nấm vũ hoá là đào được tổ; các đối tượng khác, độ rỗng của tổ ít ảnh hưởng.

Các thành phần trong một tổ mối:

Trong tổ mối trưởng thành của các loài mối điển hình bao gồm các thành phần: Mối chúa; mối cánh; mối lính; mối thợ ,trứng mối.

Mối chúa có trọng lượng lớn hơn 300 lần trọng lượng mối lao động và các loài mối khác trong tổ, đảm nhiệm chức năng sinh sản chính trong tổ. Nếu diệt mối mà không diệt được “cỗ máy đẻ” này là chưa trừ tận “gốc”. Mối chúa và mối vua thường không ra khỏi tổ của mình, trừ trường hợp ngập úng, chúng có thể rời tổ chính đến tổ phụ an toàn hơn song thường không ở ngay vị trí đang gây hại.

Mối chúa quả là một cỗ máy đẻ thực sự, cả quãng đời trưởng thành của nó được dành cho việc đẻ trứng, với nhịp độ hơn một quả trong 1 phút.

Mối thường sống thành những tập đoàn lớn. Một số loài mối thường xây tổ ở rất cao. Mối chúa và mối vua (nhỏ hơn mối chúa) sống ở trung tâm của tổ.

Mối chúa trưởng thành có một cơ thể khổng lồ giống như khúc dồi, chiều dài 10 cm, và thực sự là cỗ máy đẻ; đôi khi đẻ tới hơn 30 trứng trong một phút, nó không thể cử động và được các mối thợ, dài khoảng 4 cm chăm sóc, nuôi dưỡng.

Mối chúa bắt đầu cuộc đời của mình như một con cái giống với những chiếc cánh. Cùng với nhiều con cái khác và những con đực có cánh, nó bay khỏi tổ, nơi nó đã sinh ra, đó là sự chia đàn, nó hạ cánh ở một nơi nào đó, hai cánh tiêu biến và kết đôi với một con đực tạo ra một tập đoàn mới.

Trong tổ mối trưởng thành, bao giờ cũng có thành phần mối cánh. Mối cánh là do mối non trải qua một số lần lột xác mà thành. Chúng cũng đi kiếm ăn như mối lao động, Hàng năm vào cuối mùa xuân khi áp sấut không khí thích hợp, nhất là vào trước các cơn mưa dông hoặc lúc hoàng hôn; thời điểm này giảm bớt các thiên địch như chim, cóc…, chúng bay ra khỏi tổ và hướng tới những nơi có ánh sáng đèn. Sau 10 – 15 phút bay, thì rụng cánh, một con đực tìm một con cái, cắn đuôi, con cái sẽ dẫn đi tìm nơi cư trú, nếu thoát được các thiên địch và tìm được vết nứt do lún hoặc một điểm thích hợp chúng sẽ tạo ra một tổ mới. Như vậy phải loại bỏ được những điểm mà mối cánh có thể chui xuống làm tổ thì mới có thể phòng được mối lâu dài.

Mối lính có bộ phận đầu và hai hàm răng phát triển. Đầu có màu nâu hồng, có hạch độc, mỗi khi chiến đấu tiết ra chất sữa mầu trắng có tính axít. Chức năng của mối lính là canh phòng, báo động, trinh sát hộ vệ mối lao động đi kiếm ăn; khi gặp những tiếng động bất thường như có tiếng động mạnh, sự thay đổi cường độ ánh sáng, mùi lạ hoặc đường mui bị phá vỡ mối lính xông ra nơi có sự cố đồng thời báo động cho quần thể . Một con báo động, những con khác truyền tiếp, tạo ra những tiếng “rào rào”, tai ta có thể nghe được. Đặc điểm này được lợi dụng để phát hiện mối đang hoạt động.

Mối thợ hay còn gọi là mối lao động cũng từ mối non trải qua 5 đến 7 lần lột xác mà thành. Mối thợ có màu trắng sữa đồng đều từ đầu đến bụng. Chúng là thành phần quan trọng trong tổ, chiếm tới trên 80% tổng số cá thể, đảm nhiệm hầu hết các công việc của tổ như: kiếm thức ăn, xây dựng tổ nuôi mối chúa, mối non, mỗi lính bằng thức ăn, xây dựng tổ nuôi mối chúa, mối non, mối lính bằng thức ăn đã được chế biến qua đường ruột. Mối thợ cũng tham gia chiến đấu, khi mối ở tổ khác xâm lấn hoặc tổ bị tấn công. Do các đặc điểm trên, đặc biệt là đặc điểm giao lưu từ trong tổ với bên ngoài nên thành phần này được lợi dụng để tiệu diệt hệ thống tổ một cách gián tiếp như đầu độc hoặc gây bệnh lây nhiễm .

Thức ăn của mối:

Nguồn thức ăn của mối chủ yếu là các sản phẩm thực vật, trong đó thành phần quan trọng nhất là chất xơ (cel-lulose) thường thấy nhất ở các thớ gỗ, vì vậy đối tượng bị mối gây hại rất đa dạng.

Thực vật sống: nhiều loại mối lấy thức ăn từ cây sống, đặc biệt là vào màu khô hạn, cây sống còn cung cấp nước cho chúng, nhất là các cây còn non như bạch đàn, chè sắn, mía và các cây trồng khác.

Thực vật khô: Ruột của loài mối nhà tiêu hoá được chất xơ nên ngoài gỗ, tre nứa tất cả các sản phẩm được chế biến từ thật vật như giấy, vải … đều bị chúng phá hoại. Trên đường đến nguồn thức ăn, mối có thể đục qua nhiều loại vật liệu khác như xốp cách âm, cao su, đồng thời mang theo đất và độ ẩm làm nhiều thiết bị máy móc bị hư hỏng theo.Các loại mối khác nhau thường ăn chất xơ của gỗ trở trạng thái khác nhau.

Mối nhà thích ăn gỗ thông màu trắng, trám trắng … còn tốt nguyên; một số loại mối đất lại ăn gỗ đã hơi bị mục. Với kỹ thuật nhử mối để tiêu diệt cần quan sát và lựa chọn loại mồi thích hợp và tác động thêm chất dinh dưỡng như nước đường, nước cháo hoặc các chất dẫn dụ khác.